मुगु  :  जलबायु परिवर्तनका कारण कर्णाली प्रदेशका हिमाली जिल्लामा हुँदै गएको परिवर्तनका कारण स्थानीयको जनजीवन कष्टकर बन्दै गएको छ । उच्च पहाडी जिल्लाहरुमा समयमा हिउ पर्न छाडेपछि खेती चक्रमा आएको परिवर्तनका कारण आफुहरु समस्यामा परेको उनीहरुको गुनासो छ ।

‘कुनैबेला चारपाँच फिट हिउँले भरिने आफ्नो गाउँ आज वर्षौ भयो त्यस्तो हिउँ परेको देख्न र भोग्न परेको छैन्’–मुगुको छायाँनाथ रारा नगरपालिका वडानं. ९ का बडा अध्यक्ष विर्ख रोकायले भने–‘ समयमा हिउँ नपर्दा बालीचक्रमा नै असर परेको कारण कर्णालीमा जीवन धान्न नै कठिन भएको छ ।’

उनले आफु जन्मेर हुर्केको ठाँउ रारामा देखिएका परिवर्तनले आफैलाई चकित बनाएको कुरामा जोड दिदै भने–‘ हामी सानो हुँदा देखेको रारा ताल र अहिलेको तालको अवस्थामा निक्कै परिवर्तन आएको छ । यो सबै तपाई हाम्रै आनीबानीको कारणले भएको हुन सक्छ ।’

उनले तालको वरिपरी फुल्ने फुलहरु फुल्नै छाडेको, परम्परागत रुपमा हुँदै आएको खेती हुनै छाडेको कारण मुगुका जमिन सुख्खा बञ्जडमा परिणत भएको आफुले पाएको बताए ।

छाँयानाथ रारा वडानं. ९ मुर्माका अजिबन रोकायले बाजे बाबुलगायतका पूर्खाले पिउने पानीको मुहान सुकेर पानीको मुल फेरिएको बताए । उनले पहिला सिचाई हुने जमिनमा सिचाई नहुँदा खेती हुनै छाड्ेको र जेनतेन खेती भए पनि किरा लागेर फल नलाग्दा किसानको मेहनत पनि नउठ्ने समस्याले स्थानीय किसानले बिकल्प सोच्न बाध्य भएको औल्याए ।

उनले भने–‘ पहिला समय मै हिउ परेर खेतीपाती गर्न सजिलो हुन्थ्यो तर, अहिले भने बेसिजनमा हिउँ पर्ने, पानी पर्ने हुँदा अलि अलि भएको खेती पनि डुवाउने कुहाउने गरेको छ । फेरी वरिपरिका सेतै हुने हिमाल पनि कालो हुँदै गएका छन् ।’ उनले यो समस्या पछिल्ला दिनहरुमा बढ्दै गएको गुनासो गरे ।

छाँयानाथ रारा नगरपालिकाका नगरप्रमुख विष्णुकमार भामले मुगुमा लाली गुराँश पहिला फूल्ने समय भन्दा निक्कै अगाडि फुल्न थालेको, खेती गर्ने बेलामा पानी र हिउँ नपर्नाले किसानको खेत बाँझै रहेको अवस्था आफुले देखेको बताए । उनले जलवायु परिवर्तनको असरका कारण किशोर किशोरीमा हार्मोनको असर बढेको पाईएको बताए ।

उनले भने–‘ विकशित राष्ट्रका कारण आफुहरुले सास्ती खेप्नुमात्रै परेको छ । गल्ती अरुले गर्ने सजाय हामी निर्देशले भोग्नु पर्ने नियती नै बनेको छ ।’ उनले आफुले वताबरणमा सुधार ल्याउने उद्देश्यले ‘१ मुख १० रुख’ भन्ने नारा अघि सारेर नगरवासीलाई अनिवार्य प्रति व्यक्ति १० रुख लगाउनै पर्ने नियम बनाएको बताए ।

सिंजा गापालिकाका नगरप्रमुख पूर्णप्रसाद धितालले जुम्लामा पहिला स्याउ सुन्तला हुने बगैचामा आजकल फल नै लाग्न छाडेको बताए । उनले भने–‘ पहिला लटरम्म स्याउ र सुन्तला फल्ने ठाँउमा आजकल फल्नै छाडेको छ । जहाँ हिउले ढाकिएको हुन्थ्या ल्याहाँ लटरम्मै फल्न थालेको छ ।’

उनले जुम्लाको लेकाली भेगमा अधिक मात्रामा खुर्सानी फल्न थालेको बताए । तल फाँटमा खेती नहुँने र भए पनि किराले दुख्ख दिने गरेको कारण समग्र जनजीवन नै जोखिममा पर्दै गएको गुनासो गरे । उनले भने–‘ समयमा पानी र हिउँ पर्दैन खेतबारी बाँझै छन् । खतेनी नभएपछि बसाई सराई गर्न बाध्य हुनु परेको छ ।’

उनले साविकको कर्णालीलाई भूगोल अनुसारको विकासको बजेट आवश्यक पर्ने भएकोले बजेट विनियोजन गर्दा कर्णालीलाई भूगोलको आधारमा गर्न सके मात्र न्याय हुने दाबी गरे । उनले खोती हुन छाडेपनि कर्णालीमा पर्यटकिय हिसावले भर्जिन रहेको बताउदै पर्या पर्यटनको संभावनलाई विकास गर्नको लागि पहल गरिनु पर्ने औल्याए ।

तिला गाउपालिका जम्लाका उपप्रमुख गौरीकला बुढाले जुम्लामा जलवायु परिवर्तनको असर निक्कै रहेको बताईन । उनले पानीको मूहान र स्रोत सुकेको कारण हिउदे खेती गहुँ जौ जस्ता अनाजको खेती गर्न नसकिएको जानकारी दिईन ।

उनले भनिन–‘ पछिल्लो समय देखासिखी र अध्ययन नै नगरी भm्यालबाट आएका योजनाका कारण जोखिम थपिएको छ । सबै समस्याको निराकरणका लागि बाटोको विकास मात्र गर्न आवश्यक छ ।’

मधेश आयोगका सदस्य रेणु साहले जलवायु परिवर्तनको असर हिमाल, पहाड, तराई सबैतिर परेको आफुले पाएको बताईन । उनले मानव समाजदेखि किटपतंगसम्म यसको जोखिमसंग जुध्दै आएको औल्याईन । उनले भनिन–‘ जोखिम हामी आफैले पनि निम्त्याएका छौ । प्लास्टिकको प्रयोग बन्द गर्न सक्यौ भनेपनि धेरै समस्या समाधान गर्न सक्ने छौ ।’

लैङ्गिक अल्पसंख्यक अधिकारकर्मी समेत रहेकी भूमिका श्रेष्ठले आफुहरु जस्ता लैङ्गिग अल्पसंख्यकहरु समस्या झनै चर्को रहेको बताईन । उनले राज्यले हरेक स्थानमा आफुहरु माथि विभेद गरेको कारण जलवायु परिवर्तनका कारण आएको बाढी जन्य विपदमा समेत राहत र परिचय पनि पाउन नसकेको गुनासो गरिन ।

प्रेस काउन्सिल नेपालका अध्यक्ष बालकृष्ण बस्नेतले सबैको अपेक्षा सञ्चारमाथी हुने भएको बताउदै जलबायु परिवर्तनको असर र न्यूनिकरणका उपायबारे सञ्चार क्षेत्रलाई बुझाउन सके यसबाट जोगिनको लागि सचेतना फैलाउन सजिलो हुने सुझाव दिए ।

जलबायु परिवर्तनका कारणले कर्णाली प्रदेशका हिमाली जिल्लाहरुमा पारेको असरको अवस्था पत्ता लगाउन बन तथा बाताबरण मन्त्रालयलगायतका साझेदार संस्थाहरुको सहकार्यमा साथसाथै फाउण्डेशनले ‘कोप–२९’ को पूर्व तयारी र जलवायु परिवर्तनले कर्णालीमा पारेको असरका बारेमा दुई दिने कार्यशाला आयोजना गरिएको अध्यक्ष प्रजिता कार्कीले जानकारी दिईन ।

बन तथा वताबरण मन्त्री ऐनबहादुर शाहीले कर्णालीमा जलवायु परिवर्तनमा आएको असरको कारण धेरै समस्या भोग्नु परेको उल्लेख गर्दै नेपालले कोप–२९ मा आफुले नगरेको गल्तीको सजाए भोग्दै जलबायु परिवर्तनका कारणले समस्यामा परेको कुरा जोडदार रुपमा उठाउदै उचित क्षतिपूर्तीको लागि अन्तराट्रिय मञ्चमा आवाज उठाउने प्रतिबद्धता जनाए ।

उनले संयुक्त राष्टसंघिय जलवायु संम्मेलनमा जलवायु कोषको रकम क्षतिपूर्ती स्वरुप पाउनको लागि आवश्यक गृहकार्य भई रहेको जानकारी दिए । मन्त्री शाहीले यस अघिको बजेटमा जलवायु न्यायका लागि काम गर्ने बजेट न्यून रहेकोले आगामी बजेटमा सरकारले ध्यान पुराउने दृढता राखे । जलवायु परिवर्तनका असरले कर्णालीका जनतालाई परेको असर सहित कर्णालीको अवाजलाई यसपटक कोप २९ मा पुराउने बताउदै उनले अजरबैजानको बाँकुमा हुने कोप–२९ को बैठकमा जलबायु परिवर्तनका कारण नेपालले भोग्नु परेको समस्या र क्षतिपूर्ती सहितको समाधानका लागि जोडदार आवाज उठाईने बताए ।

मुगुको रारातालको किनारमा सञ्चालन भएको दुईदिने सो कार्यशालाले ५ बुँदे घोषणा पत्र समेत जारी गर्दै सम्पन्न भएको थियो । कार्यक्रममा कर्णालीका विभिन्न पालिकाका जनप्रतिनिधि, जलवायु विज्ञ, स्थानीको सहभागिता रहेको थियो ।

सो ५ बुदे घोषणपत्रमा जलबायु परिवर्तनका कारण समग्र नेपाल उच्च जोखिममा भएको र कर्णाली प्रदेशमा जखिमता साथै यस क्षेत्रको जलबायु परिवर्तनसंग जुध्ने क्षमता अत्यन्त्य कम रहेको बिषयमा सम्मेलनमा बिशेष छलफल तथा अन्तरकृया गरि, स्थानीय, प्रादेशिक र संघिय सरकारले कार्यान्वयन गर्ने नियमित विकास निमार्णका कार्यक्रमहरु जलबायु परिर्वतन सम्बन्धी जोखिम ब्यवस्थापन र जलबायु मैत्री क्रियाकलापहरु कार्यान्वयन गर्न बिशेष प्राथमिकता साथ उठान गर्दै, जलबायु परिर्वनका कारण महिला,बालबालिका, युवा सिमान्तकृत समुदाय लगाएतमा परेको प्रभाव,जोखिमता र जलबायु न्याय सम्बन्धी बिषयलाई अन्तराष्ट्रिय स्तरमा बिशेष प्रथामिकता साथ उठान गरिने घोषणपत्रमा उल्लेख गरिएको छ ।

घोषणपत्रमा नेपालमा जलबायु परिर्वतनले पारेको प्रभाव संग जुध्न साथै जलबायु मैत्री बिकासका अबसर प्राप्त गर्न अनतराष्ट्रिय समुदायको सहकार्यलाई बिशेष जोड दिईने छ ।

जलबायु परिर्वतनले स्थानीय जनजीबीकामा पारेको असर र प्राकृतिक विपदको बैत्रानिक लेखाजोखा गर्दै जोखि ब्यवस्थापन र असर कम गर्दै राष्ट्रिय, प्रदेश र स्थानिय तहको क्षमता अभिबृद्धि गर्दै आसन्न कोप—२९ मा नेपालमा जलबायु परिर्वनले पारेका असर र प्राप्त हुन सक्ने अवसरहरु, साथै जलबायु मैत्री कार्यक्रमहरु कार्यान्यन गर्न जलबायु बित्तको आबश्यकताका बारे बिशेष पहल गरिने ५ बुदे घोषण पत्रमा जारी गरिएको छ ।

रारामा भएको जलवायु सम्मेलनमा पूर्व परराष्ट्र मन्त्री डा. विमला राई पौडेल, जलवायु विज्ञ डा मञ्जित ढकाल मन्त्रलालयकाृ सलहकार डा माधव कार्की, नेपाल टेलिभिजनका कार्यकारी अध्यक्ष समिर जंग शाह, वरिष्ठ पत्रकार बद्रि सिग्देल, मन्त्रालयका उपसचिव दिपा वली, एनटीएनसीका सदस्य सचिव नरेश सुवेदी, नेपाल पर्यटन बोर्डका निर्देशक श्रद्धा श्रेष्ठ, यौनिक अल्पसंख्यक अभियन्ता भुमिका श्रेष्ठ, प्रेस काउन्सिल नेपालका अध्यक्ष बालकृष्ण बस्नेत, हेलम्बु गाउपालिकाका प्रमुख निमा ग्याल्जेन शेर्पा, खुम्बु पासाङ्ग गाउपालिका उपप्रमुख टासी लामाले विभिन्न प्रस्तुती राख्नु भएको थियो ।सो अवसरमा स्थानीय तथा जलवायु परिवर्तनको असर भोगेका विभिन्न पालिकाका जनप्रतिनिधि, संरक्षण विदसंग प्यानल छलफल गरिएको थियो ।