परम्परागत पेशामा चुनौती
नेपालगञ्ज : नेपालगञ्ज उप–महानगरपालिका वडा नं.१३ का कुम्हार समुदाय बिहान सबेरैदेखि बेलुकी ढल्केसम्म छठ तथा दीपावलीमा प्रयोग हुने दियो, कलश, ठेकी, भाँडा र अन्य पूजामा प्रयोग हुने सामग्री बनाउन व्यस्त छन् ।
चाडपर्व नजिकिएसँगै बजारमा माटाका सामग्रीको माग तीव्ररूपमा बढेपछि कुम्हारहरूलाई अर्डर पुर्याउनसमेत हम्मे परेको नेपालगञ्ज १३ का सावित कुम्हार बताउँछन् । उनी भन्छन, –‘माटाको सामग्री पूजापाठका लागि शुद्ध मानिन्छ । दीपावली र छठमा विशेष गरी माटाका भाँडाकै प्रयोग हुने भएकाले अहिले माग धेरै हुन्छ ।’ उनका अनुसार कुम्हारहरू बिहान सबेरैदेखि साँझ ढल्दासम्म माटो मोल्ने, भाँडा बनाउने र पोल्ने काममा व्यस्त रहन्छन् ।
त्यस्तै, सोही ठाउँका कुम्हार निर्मल भन्छन, ‘छठ र दीपावली आउँछ भने हाम्रो घरमा पनि पर्व आउँछ । बिहानदेखि बेलुकीसम्म काम गर्छौं, नत्र माग पुर्याउन सकिँदैन ।’ उनका अनुसार दीपावली तथा छठका लागि माटाका दियो, कलश, ठेकुवा राख्ने भाँडा, डिविया र धूपदानीजस्ता वस्तुको माग अहिले निकै बढेको छ । उनी दैनिक झण्डै एक हजार माटाका दियो बनाउँछन्, जुन नेपालगञ्जलगायत आसपासका क्षेत्रमा नै खपत हुन्छ ।
वर्षभरि विभिन्न चाडपर्व आउने भए पनि दीपावली र छठका समयमा माटाका सामग्रीको माग अत्यधिक हुने कुम्हारहरू बताउँछन् । ‘सबैजना अहिले यही काममा व्यस्त छौं,– निर्मल भन्छन, ‘तर मेहनत अनुसारको दाम पाउन गाह्रो छ । बजारमा गएर बेच्ने ठाउँ हुँदैन, व्यापारीलाई दिए पनि आम्दानी थोरै हुन्छ ।’
परम्परागत पेशामा चुनौती
बजारको चमक र प्रतिस्पर्धाले कुम्हारको परम्परागत पेशामा चुनौती थपेको छ । प्लास्टिक, पितल तथा विद्युतीय सामग्रीले बजारमा सहजै उपलब्ध भएपछि माटाका भाँडाको माग पहिले जस्तो छैन । ‘माटोका सामग्री बनाउन धेरै परिश्रम गर्नुपर्छ, तर आम्दानी कम हुन्छ,’ कुम्हारहरुको गुनासो छ ।
धार्मिक आस्थाले भने अझै माटाका भाँडाको स्थान जोगाइरहेको छ । सनातन संस्कृतिका जानकार नेपालगञ्जका विष्णु कुमाल भन्छन, –‘छठमा त माटोको कलश र दियालो अनिवार्य हो । यसले पूजा पवित्र हुन्छ भन्ने विश्वास छ ।”
कुम्हार समुदायको जीवन अझै पनि माटो र परम्परासँग गाँसिएको छ । समयसँगै आफ्नो परमपरागत पेशाले पनि निरन्तरता पाउनुपर्ने र माटाका सामग्री बनाउनका लागि आवश्यक स्रोत साधन उपलब्ध भइदिए भावी पुस्तालाई यो पेशामा जोड्न सहज हुने कुम्हार बताउँछन् । कुम्हार समुदायका लागि यो सीप केवल रोजगारी मात्र होइन, पहिचान पनि हो ।
