सदरलाइन / रुद्र सुवेदी 
१५ पुस, नेपालगन्ज : बाँके बैजनाथ गाउपालिका–८ हसनापुरका ७१ वर्षिय परे विक र उनका छोरा टेकबहादुर विकको दैनिकी घर अगाडिको आगनमा रहेको आरनमा बित्ने गरेको छ । दुई बाबुछोरालाई आरनमा दिनहुँ आउने काम सक्काएर दिन भ्याई नभ्याई हुने गरेको छ तर, उनीहरु हाँसीखुसी सेवा दिन तत्पर देखिन्छन त्यसको कारण हो काम सकेपछि पाउने सम्मान सहितको नगद ज्याला ।
कुनै बेला कथित माथिल्लो जाति (विष्ट) को घरमा पुगेर दलित समुदायका विश्वकर्माले आरनको काम, सुचिकारले कपडा सिलाउनु पर्ने र त्यो गरे वापत सिजन अनुसारको अनाज ज्यालामा पाउने चलन थियो जुन सबै भन्दा कमशल हुन्थ्यो । तर अहिले अवस्था बदलिदै खलो प्रथा हट्दै काम अनुसारको ज्याला पाइने गरेको छ ।
परेले आफु जवान हुँदाको बेला सम्झदै भन्छन्–‘वर्षभरी काम ग¥यो विष्टको घरबाट सिजन अनुसारको अनाज ज्यालामा आउथ्यो त्यो पनि अत्यन्तै कमसलको हुन्थ्यो खलो दिने भने पछि अलग्गै छुट्टयाएर राखेका हुन्थे त्यहि उठाएर केही नभनी हिड्नु पर्दथ्यो ।’ उनले आरनलाई चाहिने कोईला र मेहनत खर्चेर केही अनाज मै ज्याला टार्ने परिपाटी अनुसार खलो उठाउने प्रथाका कारण आफुहरु माथि विभेद र श्रम शोषण भएको ज्ञान हुँदाहुँदै पनि जे दिन्छन त्यहि लिएर चित्त बुझउन बाध्य थियौ तर, अहिले भने सम्मान र श्रमको मुल्य दुबै पाएको उनी दाबी गर्छन ।
परेका छोरा टेकबहादुर पनि आफ्नो पुर्खेउली सीप बाबुसंगै सिकेर आरन मै व्यस्त छन् । उनी भन्छन्–‘सुरुका दिनमा खलो उठाउने गरेरै काम गरीयो तर, अहिले भने त्यस्तो छैन काम र ज्याला संगसंगै पाएको छु ।’ उनी आफ्ना सहपाठीहरु कमाउनको लागि भारत र खाडि मुलुक जाँदा आफु भने आरनमै आफ्नो भविश्य रोजेर बसेको बताउछन् ।
उनले भने–‘लक्का जवान हुँदा बुवासंगै काम सिकेर बसे न भारत गए नत खाडि तिर नै अब त झन मलाई यही भारत र खाडी भएको छ किन जानु र व्यर्थैमा ।’ उनले १५ वर्षको उमेरदेखि नै आरनको राप र तापले जसरी फलाम पोलेर औजार बनाईन्छ त्यसरी नै आफु पनि सिपमा निपूर्ण भएको कारणले सबै खर्च कटाएर दैनिक सात आठसयसम्म कमाई हुने गरेको बताए ।
उनले विगतको सम्झदै भने–‘वर्षभरी काम गर्दा खलो भनेर २०–२२ कुन्टल पपटो सहितको धान, ४–५ कुन्टल मकै, १ कुन्टल तोरी, १ कुन्टल मसुरो, १ कुन्टल चना असाध्यै हेयको भावनाले ज्याला पाईन्थ्यो तर, अहिले अवस्था त्यस्तो छैन काम सकेर दिदा हातैमा ज्याला ।’ उसो त बैजनाथ– ८ मा उनी सहित अरु २ आरन सञ्चालनमा छन् । उनीहरुले केहीले अझै पनि खलो उठाउने गरेको भएपनि आफु भने ज्याला लिएर मात्रै काम गर्ने गरेको बताउछन् ।
उनले दुई छोरा दुई छोरीसहित ७ जनाको परिवारको पालन पोषण आरनकै कमाईले गर्दै आएको बताए । २०६० सालदेखि निरन्तर ज्यालमा काम गर्दै आएको बताउने उनले हसियामा धार लगाएको न्यूनतम ३० रुपैया ज्याला लिने गरेको बताए । सेवा लिन आउने सेवाग्राहीको काम सकेर फुर्सदको बेलामा बजारबाट फलाम किनेर हसिया, खुर्पी, चुलेसी जस्ता औजार बनाउदै विक्रि समेत गर्ने गरेका उनी भन्छन–‘ हातमा सीप भए अनावश्यक विदेश भौतारिनु पर्दैन । विदेसमा कमाउने जति घर परिवारसंगै बसेर कमाउन सकिन्छ ।’
