जिता केसी

‘हाम्रो श्रमले कमाएको पैसा र जोडेको सम्पत्तिचाहि“ चल्ने तर हामीलाई भने अनेकन् वचन बाणले हान्ने यो हामीले कहिलेसम्म सहनुपर्ने हो,’ यो वैदेशिक रोजगारबाट फर्केकी महिलाहरूको गुनासो हो । घरको आर्थिक अवस्था सुधार गर्न घरपरिवारको सल्लाहमै विदेश गएका उनीहरूले विदेशमा पाएको सास्तीभन्दा घर फर्केपछि घर समाजले गरेको व्यवहार र वचनले झनै विरक्त बनाएको उनीहरूको भनाइ छ ।
आफ्नो ज्यानै जोखिममा पारेर कमाएर ल्याएको नगदमा रमाउने घर परिवारले पनि कमाइ सकिँदै गएपछि सहनै नसक्ने गरी वचन लगाउने गरेको उनीहरूको पीडा छ । ‘म भएर पो तँलाई राखेको छु । तँ विदेश गएर फर्केकीलाई कसले पो राख्छ र †’ भनेर सबैसामु दिनहुँजसो वचन लगाउने गरेको उनीहरूको गुनासो छ ।
कोहलपुर क्षेत्रमा भेटिएका वैदेशिक रोजगारबाट फर्किएका तथा जोखिमपूर्ण अवस्थाबाट उद्धार गरिएका दिदीबहिनीको एउटै गुनासो थियो, ‘हामीलाई घर समाजमै घुलमिल हुन गाह्रो भयो । विभिन्न लाञ्छना र आरोपको सामना गर्नुपरिरहेको छ । यस्तो व्यवहार गर्नेलाई सजाय दिने कानुन चाहियो । हामी पनि मानव हौ हाम्रो पनि विभेदरहित समाजमा सम्मानका साथ बाँच्न पाउने अधिकार छ । तर, कसैले पनि हाम्रो पीडा बुझ्ने प्रयत्न गरेनन् ।’

बाँके चिसापानीकी एक महिला आफन्तको सहयोगमा वैदेशिक रोजगारीका रूपमा कुवेत पुगेकी थिइन् । उनले दुई वर्षसम्म कुवेतमा काटेको ‘काला’ दिनहरू सम्झँदैै भनिन्, ‘मैले गाउँकै चिनेको मन्छेको सहयोगमा भारतको दिल्ली हुँदै कुवेत पुगे । नयाँ ठाउँ, न भाषा बुझ्ने न चलन मिल्ने ।’
उनले काम गर्ने घरकीे मालिक्नीले दिएको यातना सम्झँदै भनिन्, ‘कहिले तातो तेलले पोलिदिने, कहिले चक्कुले कोपिदिने, उसले भनेको कुरा नबुझ्दा पिटाइ पनि खाए कति  दिन खाना नै नदिई भोकै पनि बसेर फर्के तर यहाँ आएपछि आफ्नै घर समाजबाटै अपहेलित हुनु परेको छ ।’ उनले आफूलाई भारतको बाटो हुँदै कुवेत पु¥याउने ती आफन्तबारे कुनै पनि जानकारी दिन मानिनन् । उनले थपिन्,‘हामीले कमाएको पैसा तिनै घरपरिवारले मजाले चलाउने, ठाँटका साथ प्रयोग गर्ने, तर हामीलाई भने अनावश्यक मानसिक यातना दिने कति सहने शक्ति पनि सकिसक्यो अब त ’
‘आफूले विदेशमा पाएको यातनाको घाउ औषधि गरेर निको भए पनि आफ्नै घर समाजले दिएको वचनको घाउले न त सन्चो नै हुन दियो, न त खाटो बस्न पायो । घाउ कोट्ट्याउनेहरू आफन्त नै भइदिएपछि जति बिर्सन खोज्यो झन्झन् सम्झाउने र बल्झाउने गर्दा अब त आजित नै भइसकें,’ सुस्केरा हाल्दै भनिन्, ‘मेरै अगाडि त कसैले केही भन्दैनन्, तर दुईचारजना बसेर केही गफ गर्न थाले कि म र मेरो परिवारलाई जोडेर कुरा काटेको सुन्छु ।’
‘आर्थिक स्थिति कमजोर थियो, घर सल्लाहले नै श्रीमान्ले पठाउनुभएको हो । म अनपढ थिएँ, जाँदा पनि कता–कताबाट लिएर गए, थाहा भएन । काम गर्ने ठाँउमा पुगेको नौ महिनापछि मात्र घरपरिवारको सम्पर्कमा आएकी हुँ । मैले विदेशमा भोगेको दुःख र कष्टभन्दा पनि अहिले मेरा आफन्त भनाउँदाहरूले चोक र चौतारीमा बसेर म र मजस्ता दिदिबहिनीको विषयमा गरेको चर्चाले झनै मर्माहत बनाएको छ,’ उनले भावुक हुँदै भनिन् ।

कोहलपुरकी अर्की महिलाले श्रीमान्को निधनपछि दुई सन्तानको भविष्यका लागि दिल्ली हुँदै साउदीसम्म पुगिन् । तर, साउदी पुगेकै दिनदेखि उनको ‘कालो’ दिन सुरु भयो । ‘खेती गरूँ, जमिन थिएन, पढेकी छैन । छिमेकमा एकजनाले विदेश कमाउन जाने कुरा सुनाए । घरेलु मदिरा बनाउँदै जेनतेन पासपोर्ट बनाएँ । मलाई अरू थाहा थिएन, साउदी जाने जहाज दिल्लीबाट चढेकी हुँ । साउदीमा पुग्नेबित्तिकै कार्यालयको सरसफाइका लागि भनेर लगेका थिए । तर, घरमा लगेर काम गर्न लगाए । भाषा नबुझ्दा कति कुटाइ र यातना खाए यो मन र ज्यानलाई नै थाहा छ ।’ उनले अति कष्ट सहदै गर्दा त्यहाँबाट भागेर नेपाली दूतावास हुँदै नेपाल फर्केको बताइन् । ‘केही कमाउँला र छोराछोरीको भविष्य बनाउँला भनेर विदेश गएँ, तर कमाउन त कहाँ हो कहाँ ज्यान जोगाएर फर्कें । यहाँ पुगे त्यहाँ त शारीरिक यातना थियो, यहाँ भने विभिन्न लाञ्छनासहितका मानसिक यातनाले आजित भएँ,’ उनले भनिन् ।

चिसापानीकै अर्की महिला साउदी पुगिन्, तर उनलाई साउदी पु¥याउने दलालले भनेको जस्तो काम पाइनन् । उनले त खान पनि दैनिक एक छाक मात्रै पाउँथिन् । त्यो नरकीय काम छोडेर भाग्ने निर्णय गर्दै नेपाली दूतावसको सम्पर्कमा पुगिन् । उनी पनि अहिलेको यो सामाजिक हेयभावको सिकार हुनुपरेको बताउँछिन् ।
‘विदेशबाट फर्केकी भनेपछि त हामीलाई हेर्ने दृष्टिकोण नै फरक छ,’ उनी भन्छिन् । वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाले शारीरीक सम्पर्क गरेर आएका हुन्छन् । उनीहरूको चरित्र राम्रो हुँदैन भन्दै गाउँकै गन्यमान्यले सार्वजनिक ठाउँमै कुरा काट्दा आफूहरू झनै पीडित हुनुपरेको गुनासो छ ।

आर्थिक अवस्था सुधार्न विदेश गएका महिलाहरू विदेशमा पाएको सास्तीभन्दा घर फर्केपछि समाजले गरेको व्यवहार र वचनले झनै विरक्त छन्

वैदेशिक रोजगारमा गएका महिलामाथि सामूहिक रूपमा गाउँघरमै विभिन्न लाञ्छनासहितको वचन लगाउने गर्दा विदेशमा भोग्नुपरेको पीडाभन्दा आफन्तले लगाएको वचनले झनै प्रताडित हुनुपरेको भन्दै पीडितहरूले नै सामूहिक रूपमै भने, ‘हामीलाई विभिन्न लाञ्छना र वचन लगाउने अधिकार कसैलाई छैन । यदि कसैबाट त्यसो भए कानुनी कारबाही गर्न राज्यले सहयोग गर्नुपर्छ ।’
वैदेशिक रोजगारमा गएर फर्केका तथा असुरक्षित बसाइसराइबाट पीडित प्रभावित महिलालाई विभेदरहित व्यवहार गर्नुपर्ने माइती नेपाल क्षेत्रीय कार्यालय नेपालगन्जका संयोजक केशव कोइरालाले बताए । ‘कसैलाई पनि कुनै पनि कुरामा विभेद र लाञ्छना लगाउन पाइँदैन । यदि त्यसो भएको पाइए उनीहरू माथि पीडितले कारबाहीको माग गर्दै निवेदन दिए वा उजुरी गरेका खण्डमा कारबाही हुन्छ ।’

बाँकेका विभिन्न गाविसमा साथी संस्था नेपालगन्जले यूएसएआईडीको सहयोगमा मानव बेचबिखन तथा ओसारपसार र असुरक्षित बसाइसराइबाट पीडित प्रभावित र स्थानीय सरोकारवालाका बीचमा बेलाबेलामा दुई पक्षीय अन्तक्र्रिया कार्यक्रम आयोजना गर्ने तथा विभेद र अनावश्यक लाञ्छनाविरुद्ध कानुनी उपचारमा जान उत्पे्ररित गर्ने उनीहरूलाई सामाजिक घुलमिलनमा रहन काउन्सेलिङ गर्ने कार्यक्रम सञ्चालन गरेर अहिले फेज आउट भएको बताउँछिन्, ‘साथी नेपालगन्ज’की कार्यक्रम संयोजक कमला पन्त । पन्तका अनुसार साथीले मानव बेचबिखन तथा ओसारपसार र असुरक्षित बसाइसराइ प्रभावित महिलाहरूको समस्या र उनीहरूको अवस्था पहिचान गरेर उनीहरूको सशक्तीकरणका लागि सञ्जाल निर्माण गर्ने र समाजमा पुनःस्थापनाका लागि सहयोग गर्दै आएको छ ।
महिला तथा बालबालिका कार्यालय बाँकेकी महिला विकास निरीक्षक बिन्दु कुँवरले कुनै पनि बहानामा महिलालाई विभेद गर्न नपाइने बताउँदै उनले भनिन्, ‘कसैलाई पनि कुनै पनि बहानामा आक्षेप लगाउन पाइदैन । यदि कुनै महिलाले आफूलाई वैदेशिक रोजगारमा गएको प्रसंग वा जोखिमयुक्त अवस्थाबाट उद्धार गरिएको कुरालाई आधार बनाएर विभेद गरिएको भन्दै उजुरी महिला विकास कार्यालयमा परेको खण्डमा आवश्यक कारबाहीका लागि पहल गरी पीडितलाई सामाजिक न्याय दिलाउन पहल गरिनेछ ।’

मानव बेचबिखन तथा ओसारपसार र असुरक्षित बसाइसराइ प्रभावित गाउँस्तरीय समिति गाविस सचिवको संयोजकत्वमा समिति गठन गरीे गाविसमा विभिन्न सञ्जालमार्फत कसैलाई पनि कुनै विभेद नहोस भनेर सचेतना फैलाउन पहल गर्ने गरिएको छ । बाँकेका विभिन्न गाविसमा महिला तथा बालबालिका कार्यालय, साथी, माइती नेपाल र शक्ति समूहले वैदेशिक रोजगारबाट फर्केका महिलाहरूलाई आत्मसम्मान बढाउन र स्वरोजगार बनाउन विभिन्न सहयोग गर्दै आएका छन् । राजधानी दैनिकबाट साभार