बर्दिया : बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज भएर बग्ने कर्णाली नदीको पूर्वी भँगालो गेरुवा नदीमा पानीको सङ्कट गहिरिएको छ । वन्यजन्तुका लागि पानीको मुख्य स्रोत रहेको यही गेरुवा नदीमा एक दशकअघिसम्म प्रशस्त पानी बग्थ्यो । पानीको बहाव तीव्र थियो । पानी प्रशस्त हुँदा यस क्षेत्रमा निकुञ्जका गैँडा, हात्ती, बाघ र चराचुरुङ्गी आहाल बस्थे, पानी पिउँथे । पानी पिउन आउने वन्यजन्तुको चहलपहल हुन्थ्यो ।
यही नदीको सहायक भँगालोबाट बगेर जाने पानीले ठाकुरबाबा र मधुवन नगरपालिकाका केही वडाका कृषकले खेतबारी सिञ्चित गर्दथे । अहिले विगतको जस्तो यहाँ पानी छैन । गैँडा, बाघ, हात्ती र चराचुरुङ्गी पानीमा खेल्न र खान आउनै छोडेका छन् । कर्णाली नदीले धार (बहाव) परिवर्तन गरेपछि निकुञ्ज हुँदै बग्ने गेरुवा नदी र यसका सहायक (नदी) भँगालोमा पानी सुक्दा वन्यजन्तुलाई पानीको चरम सङ्कट परेको छ भने हजारौँ बिघा खेतीयोग्य जमिनमा सिँचाइ हुन सकेको छैन ।
बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका वरिष्ठ संरक्षण अधिकृत डा. अशोककुमार रामले गेरुवा र यसको सहायक नदीमा पानी आउने मुख्य स्थान लालमाटी र माथिल्लो क्षेत्रमा बर्सेनि ढुङ्गा, गिट्टी र बालुवा थुप्रिँदा पानीको सङ्कट गहिरिँदै गएको बताए । उनले पानी आउने मुखमा छ लाख घनमिटर ढुङ्गा करिब दुई किलोमिटर क्षेत्रफलमा थुप्रिएको र निकु्ञ्ज क्षेत्र भएको हुँदा उत्खनन गर्नसमेत नसक्दा प्रत्येक वर्ष पानीको मात्रा घट्दै गएको जानकारी दिए ।
डा. रामले भने, “बाघ, गैँडा, हात्ती, जलचर प्राणी र अन्य जङ्गली जनावरको उपयुक्त बासस्थान रहेको निकुञ्जको कर्णाली तटीय क्षेत्रमा बढ्दो पानीको सङ्कट समयमै समाधान गर्नु आवश्यक छ । यस्तै स्थिति रहे केही वर्षमै निकुञ्जको अस्तित्व नै सङ्कटमा आउँछ ।” राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन, २०२९ ले राष्ट्रिय निकुञ्ज वा आरक्षभित्र खानी खन्न, ढुङ्गा खन्न वा कुनै खनिज पदार्थ ढुङ्गा, कङक्रिट, माटो वा अन्य यस्तै पदार्थ हटाउन प्रतिबन्ध गरेको छ ।
बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका संरक्षण अधिकृत एवं सूचना अधिकारी आशिष न्यौपानेले बाघको सङ्ख्या धेरै रहेको र बाघलाई चाहिने आहारा प्रजाति पनि धेरै रहेको यस क्षेत्र भएर बग्ने भँगालोमा पानी ल्याउन अस्थायी रूपमा कुलो खनिएको बताए । गेरुवा नदीतर्फ बगेको १० क्युसेक पानीमध्ये निकुञ्जभित्र बग्ने लालमाटी क्षेत्रको भँगालोमा जम्मा दुई क्युसेक मात्र पानी रहेको उनले जानकारी दिए ।
न्यौपानेले पानी प्रशस्त ल्याउन र पानीको बहाव स्थायी रूपमा बढाउन लालमाटी क्षेत्रमा रहेको करिब दुई किलोमिटरसम्म फैलिएको क्षेत्रबाट करिब छ लाख घनमिटर ढुङ्गा गिट्टी, बालुवा हटाउनुपर्ने विभिन्न अध्ययनले देखाएको जानकारी दिए । उनले भने, “अहिलेलाई अस्थायी रूपमा क्यानल बनाएर निकुञ्जभित्र थोरै पानी ल्याएका छौँ । यो पर्याप्त होइन र छैन । स्थायी रूपमै समस्या समाधानका लागि विभाग र मन्त्रालयमा पत्राचार गरेका छौँ ।”
