अट्वारीको ब्रत बसेकाहरु प्रसाद ग्रहण गर्दै ।
नेपालगञ्ज : पश्चिम नेपालको तराई र भित्रि मधेसका थारुले आइतवार अट्वारी पर्व धुमधामसँग मनाउँदै छन् । दाजुभाई र दिदिबहिनी वीचको सम्बन्ध जोड्ने, बढाउने र सुधार्ने पर्वको रुपमा यो पर्वलाई लिइन्छ । यो पर्वमा दाजुभाईले विवाहित दिदिबहिनीलाई कोसेली दिने चलन छ । यो अनिवार्य जस्तै मानिन्छ ।
पश्चिम नेपालका थारुले कृष्ण जन्माष्टमीपछि अट्वारी मनाउँछन् । थारु जाती ‘माघी’ र दसैँ पछि ‘अट्वारी’ पर्वलाई तेस्रो ठूलो पर्वको रुपमा मनाउँदै आएका छन् । यो पर्वलाई थारु समुदायले दुई दिनसम्म मनाउँछन् ।
कृष्णजन्माष्टमीको दुई हप्तापछि पर्ने आइतवारका दिन अट्वारी मनाइने भएकोले यो पर्वलाई अट्वारी भनिएको हो । पश्चिम नेपालको दाङ, वाँके, वर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर तथा सुर्खेत जिल्लाका थारु जातीले यो पर्व उल्लासका साथ मनाउने गर्दछन् ।
‘अट्वारी’ पर्वमा थारु समुदायका प्रायः पुरुष ब्रत बस्छन् । पुरुषहरु भालेले डाँको छोड्नु भन्दा पहिले दर खान्छन् । यसलाई थारु समुदायले ‘भिन्स¥या’ भन्दछन् । पुरुषहरु निराहार ब्रत बस्छन् । र, दिउँसो गन्यारी काठबाट आगो निकालेर देवतालाई चढाउने रोटी पकाउँछन् । यो आगो मुखले फुक्न मिल्दैन । मुखले फुके अशुद्ध हुन्छ भन्ने मान्यता छ । ‘गन्यारी काठबाट निकालिएको आगो मुखले फुकेमा अशुद्ध मानिन्छ र फेरि अर्को आगो निकालेर रोटी पकाउनु पर्छ,’ थारु गुर्वा मोहनलाल चौधरीले भने ।
आइतवार ब्रत बसेका पुरुषले सोमबार विहान अट्वारीको फर्हार (फलहार) गर्छन् । अट्वारीको ब्रत बस्ने पुरुषहरु विहानै उठेर नजिकैको नदी, खोलामा स्नान गरेर बैठक कोठालाई लिपपोत गरि तीन, पाँच या सात थरिका तरकारी पकाउँछन् । तरकारीमा चना, मटर, केराउ, सिल्टुङको तरकारी अनिवार्य हुन्छ । फह्रार गर्नका लागि पोइँको पातको तरकारी पनि अनिवार्य जस्तै हुन्छ ।
यी विभिन्न थरिका तरकारी र भात टपरीमा राख्ने र आधा भाग आफ्ना चेलीबेटीका लागि अर्को टपरीमा राखिन्छ । र, सवै थरिका तरकारी र भात अलिकती झिकेर आगोलाई चढाइन्छ । यसलाई नै थारु समुदायले फह्रार कहर्ना (फर्हार गर्ने) भन्दछन् ।
ब्रत बसेका सवैले फर्हार गरिसकेपछि घरका सवैजना सँगै बसेर भात खान्छन् । अट्वारीको बेलुकीपख चेलीबेटीका लागि छुट्याइएको अग्रासनको रोटी र सोमवार विहान गरिएको फह्रारको भात तथा तरकारी आफ्नो विवाहित चेलीबेटीलाई अग्रासनको रुपमा दिने चलन छ ।
अग्रासन
थारु समुदायले अट्वारीको रोटीपुरी र तरकारी, भात आफ्ना चेलीबेटीलाई दिने चलन छ । यसलाई थारु समुदायले ‘अग्रासन’ भन्छन् । परापूर्व कालदेखि नै अग्रासन दिने गरिएकोले विवाहित चेलीबेटीहरु अग्रासनको पर्खाईमा हुन्छन् । जबसम ‘अग्रासन’ दिन दाजुभाई, काका, बाबा आउँदैनन् तबसम्म पर्खेर बसेका हुन्छन् । ‘अग्रासन दिन नआउँदासम्म केहि नखाएर चेलीबेटी बसेका हुन्छन्,’ थारु अगुवा सुशील चौधरीले भने, ‘अघिपछिको भन्दा अट्वारीको अग्रासनको महत्व हुन्छ । अग्रासन दिन नजाने हो भने चेलिबेटीले पीर मान्दछन् । अरु पर्वको भन्दा चेलीबेटीलाई अग्रासनको बढि आशा राखेका हुन्छन् ।’
भाई र बहिनीको सम्बन्ध मजबुत बनाउने पर्व
थारु समुदायको अट्वारी पर्व दाजुभाई र दिदिबहिनी वीचको सम्बन्ध जोड्ने, बढाउने र बजबुत बनाउने पर्वको रुपमा लिइन्छ । अघिपछि दाजु–बहिनी, भाई र दिदि वीच भएको मनमुटाव पनि अट्वारी पर्वले मेटाउने गर्दछ ।
बर्षभरि दिदि बहिनीको घरमा नगएका दाजुभाई जसरी भएपनि अट्वारीको अग्रासन दिन जान्छन् । बर्षभरिको रिसराग पनि ‘अट्वारी’ को अग्रासनले मेटाउने गर्दछ । त्यसैले ‘अट्वारी’ पर्वलाई मेलमिलाप र सद्भावको पर्वको रुपमा लिइन्छ । यो पर्वले दाजुभाई र दिदिबहिनीको भेटघाट गर्ने अवसर जुराउने गरेको छ ।
अट्वारी मनाउने चलन कसरी शुरु भयो ?
‘अट्वारी’ मनाउने चलन थारु जाती संगठित भई बस्न थालेदेखि नै सुरु भएको मानिन्छ । यो पर्वसँग ऐतिहासिक घटना जोडिएको छ । पाँच पाण्डव र द्रोपती सुर्खेतको काँक्रेविहार घुम्न गएको बेला दाङका थारु राजा दंगीशरणको राज्यमा शत्रुले आक्रमण गरेको खवर सुन्ने वित्तिकै तावामा पकाउन राखेको रोटी छोडेर भीम (भ्यावाँ) दंगीशरणको पक्षमा लडाइँ गर्न दाङ आएको र शत्रुलाई पराजित गरेको किवदन्ती छ ।
त्यसैले भीम जस्तै बलियो हुन पाउँ भनि अट्वारीमा एकतर्फ मात्र पकाएको रोटीले भीमको पूजा गरिन्छ । यहि मान्यतालाई विश्वास गरि थारु समुदायले भीम जस्तो बलियो हुन पाउँ भनि ‘अट्वारी’ पर्व मनाउन थालेको थारु संस्कृतिका अन्वेषक अशोश चौधरी बताउँछन् ।
थारु राजा दंगीशरणको राज्यमा शत्रुले आक्रमण गरेको बेला भीमको सहयोगमा आइतवारका दिन विजय प्राप्त गरेको मान्यता अनुसार थारु समुदायले भीमका नाममा आइतवारका दिन ‘अट्वारी’ पर्व मनाउन थालेको उनले बताए । ‘काममा सधैँ ब्यस्त रहने थारु समुदायका पुरुषहरु भीम जस्तै बलियो हुन पाउँ भनि अट्वारीमा ब्रत बस्ने र पूजा गर्ने चलन चलेको हुनु पर्छ,’ उनले भने ।
