विश्वमा एचआईभी/ एड्स

सन् २०१७ को अन्तसम्म संसारमा ३ करोड ६९ लाख व्यक्तिहरुमा एचआईभी संक्रमण भएको अनुमान छ । वयस्क जनसंख्याको ०.८ प्रतिशत संक्रमण (व्याप्तता दर) छ । सन् २०१७ मा १८ लाख नयां संक्रमण भएको अनुमान गरिएको छ जुन सन् १९९६ को तुलनामा ४७ प्रतिशतले घटेको छ । सन् १९९६ मा ३४ लाख नयां संक्रमण थियो ।
सन् २०१७ मा १ लाख ८० हजार बच्चाहरुमा नयाँ संक्रमण भएको अनुमान गरिएको छ । जुन सन् २०१० को तुलनामा ३५ प्रतिशतले घटेको छ । सन् २०१७ मा मात्रै करीब ९ लाख ४० हजार व्यक्तिहरुको एड्स सम्बन्धी कारणले मृत्यु भएको अनुमान छ, जुन सन् २००४ को तुलनामा ५१ प्रतिशतले घटेको हो ।
सन् २०१७ सम्म २ करोड १७ लाख संक्रमितहरुले एन्टीरेट्रोभाइरल (एआरभी) उपचारमा पहूँच पाएका छन् । सन् २०१७ को अन्त्य सम्ममा ५९ प्रतिशत वयस्क संक्रमित ९१५ वर्ष र सो भन्दा माथि० र ५२ प्रतिशत बच्चाहरु उपचारको पहूँचमा छन् ।
सन् २०१७ मा प्रत्येक चार संक्रमितहरुमा तीनजना ९७५५० ले एचआइभीको जाँच गराई आफ्नो अवस्थाबारे थाहा पाए । आफ्नो एचआइभीको अवस्था थाहा पाएका संक्रमितहरुमध्ये ७९ प्रतिशत उपचारको पहूँचमा छन् र उपचारमा भएकाहरुको ४७ प्रतिशतको भाइरसको भार कम छ । श्रोतः यु एन एड्सका प्रकाशनहरु, २०१८

एशिया प्रशान्त क्षेत्रमा एचआईभी/ एड्स

सन् २०१७ को अन्तसम्म एसिया प्रशान्त क्षेत्रमा ५२ लाख व्यक्तिहरुमा एचआईभी संक्रमण भएको अनुमान छ । सन् २०१७ मा २ लाख ८० हजार नयां संक्रमण भएको अनुमान गरिएको छ जुन सन् २०१० को तुलनामा १४ प्रतिशतले घटेको छ । सन् २०१७ मा १० हजार बच्चाहरुमा नयाँ संक्रमण भएको अनुमान गरिएको छ । जुन सन् २०१२ को तुलनामा ५७ प्रतिशतले घटेको छ ।
सन् २०१७ मा मात्रै १ लाख ७० हजार व्यक्तिहरुको एड्सको कारणले मृत्यु भएको अनुमान छ, जुन सन् २०१० को तुलनामा ३९ प्रतिशतले कमी हो । श्रोतः यु एन एड्सका प्रकाशनहरु, २०१८

नेपालमा एचआईभी / एड्स

सन् २०१७ को अन्तसम्म नेपालमा ३१ हजार २० व्यक्तिहरुमा एचआईभी संक्रमण भएको अनुमान छ । बयस्क जनसंख्याको ०.१५ प्रतिशत संक्रमण ( व्याप्तता दर) छ ।
सन् २०१७ मा ८३५ नयां संक्रमण भएको अनुमान गरिएको छ जुन सन् २०१५ को तुलनामा ३७ प्रतिशतले घटेको छ । सन् २०१५ मा १ हजार ३३१ मा नयां संक्रमण भएको अनुमान थियो ।
सन् २०१७ मा ६६ बच्चाहरुमा नयाँ संक्रमण भएको अनुमान गरिएको छ । जुन सन् २०१० को तुलनामा ८६ प्रतिशतले घटेको छ । सन् २०१० मा ४६८ बच्चामा नयां संक्रमण भएको अनुमान थियो ।
सन् २०१७ मा मात्रै १ हजार ३०६ व्यक्तिहरुको एड्सको कारणले मृत्यु भएको अनुमान छ, जुन सन् २००७ को तुलनामा ६१ प्रतिशतले कम हो । सन् २००७ मा ३ हजार ३०७ व्यक्तिहरुको एड्सको कारणले मृत्यु भएको अनुमान थियो ।
सन् २०१७ को जुलाई महिनासम्म नेपालमा १६ हजार ४२८ जना संक्रमितहरुले एन्टीरेट्रोभाइरल (एआरभी) उपचार लिईरहेका छन् । श्रोतः एन सि ए एस सी, २०१८

नेपालमा एचआईभी महामारीको प्रकार र जोखिम समूह

नेपालको वर्तमान एचआईभीको अवस्थालाई केन्द्रीकृत महामारी (अर्थात कन्सन्ट्रेटेड इपिडेमिक) को रुपमा परिभाषित गरिन्छ । यसको अर्थ एक वा सो भन्दा बढी एचआइभी सर्नसक्ने जोखिममा रहेका समूहमा एचआईभी संक्रमण दर ५ प्रतिशत भन्दा बढी तर सामान्य जनसंख्यामा एचआईभी संक्रमण दर १ प्रतिशत भन्दा कम हुनु हो ।
नेपालमा एचआईभी संक्रमणको उच्च जोखिममा रहेका समूहहरु सुईद्वारा लागूपदार्थ प्रयोगगर्नेहरु, यौनकर्मी, पुरुष समलिगीं तथा तेस्रोलिंगीहरु र रोजगारीका लागि बिदेशिनेहरु हुन् । यी मध्ये सुईद्वारा लागूपदार्थ प्रयोगगर्नेहरु र पुरुष समलिंगी यौनकर्मीहरुमा संक्रमणदर अरु जोखिम समूह भन्दा उच्च छ ।
सन् २०१७ मा सम्पन्न आइबिबिएस सर्भेक्षण अनुसार काठमाण्डौ उपत्यकामा सूईद्वारा लागू पदार्थ प्रयोग गर्नेहरुमा ८.५ %, महिला यौनकर्मीहरुमा २.२% र पुरुष समलिंगीहरुमा ६.२% का दरले एचआईभीको संक्रमण रहेको पाइएको छ । सन् २०१८ मा भएको आइबिबिएस सर्भेक्षण अनुसार २२ वटा तराई जिल्लाहरुमा महिला यौनकर्मीहरुमा ०.७%, पुरुष समलिंगीहरुमा ८.२% एचआईभीको संक्रमण रहेको पाइएको छ । त्यसैगरी सुदुरपश्चिममा गरिएको सर्भेक्षणले भारतमा गएर काम गर्ने पुरुषहरुका श्रीमतीहरुमा ०.५% र पूर्वी जिल्लामा भारतमा गएर काम गर्ने पुरुषहरुमा ०.३% एचआईभीको संक्रमण रहेको पाइएको छ ।

नेपालमा एचआईभी एड्स सम्बन्धी कार्यक्रम

नेपालमा राष्ट्रिय एचआईभी एड्स रणनिति २०१६–२०२१ ले निर्देश गरे अनुरुप उच्च जोखिममा रहेका समुहहरु जस्तै सुईद्वारा लागू पदार्थ प्रयोग गर्नेहरु, यौनकर्मी र तिनका गा्रहकहरु, पुरुष समलिगीं तथा तेस्रोलिगीहरु र रोजगारीका लागि विदेशिनेहरु तथा तिनका दम्पतिहरु र जेलमा रहेका कैदिहरुका लागि एचआईभी रोकथाम कार्यक्रम एवं संक्रमित र प्रभावितहरुका लागि उपचार, हेरचाह तथा सहयोग कार्यक्रम सचांलन भईरहेको छ ।
एचआइभीको कार्यक्रमहरुलाई थप प्रभावकारी ढङ्गबाट लैजानका लागि विभिन्न रोकथामका रणनीति तथा क्रियाकलापहरु अवलम्बन गर्नुपर्ने देखिएको छ । यसै अनुरुप राष्ट्रिय एचआइभी रणनैतिक योजना २०१६–२०२१ ले “एचआइभी परीक्षण गर्ने, उपचार गर्ने र उपचारमा कायम राख्ने” (Test, Treat and Retain), एचआइभी रोकथामका लागि कण्डमको प्रर्वद्घन तथा प्रयोग, लागू पदार्थ तथा संक्रमित सुई सिरिन्जबाट हुने क्षतिको न्यूनीकरण, आमाबाट बच्चामा सर्ने एचआइभी संक्रमणको निवारण र लान्छना तथा भेदभाव अन्त्य गर्दै नयाँ हुने संक्रमण दर घटाई मानव अधिकारको सुनिश्चतता समेत गर्ने लक्ष्य लिएको छ । जोखिममा रहेका समुहहरुमा एचआइभी परीक्षणको पहूँच बढाउन हालै देशका केही जिल्लाहरुमा सोही समुहबाट नै एचआइभी परीक्षण संचालनमा ल्याइएको छ ।
विशेषतः आउटरिच शिक्षा, कण्डम प्रवर्धन, परामर्श र परीक्षण,यौनरोग उपचार, जोखिम न्यूनिकरण, पिएमटीसीटी सेवा, एआरटी सेवा, र समुदाय सहयोगका कार्यक्रमहरु विभिन्न संघसंस्था र सरकारी स्वास्थ्य केन्द्रबाट संचालन छन् ।
हाल ५९ जिल्लाका ७४ एआरटी केन्द्रबाट एन्टीरेट्रोभाइरल उपचार निशुल्क उपलब्घ गराइएको छ । साथै संक्रमितहरुमा उपचारको पहूँच अझ बढाउन २३ वटा एआरटी वितरण केन्द्र (डिस्पेसिङ्ग सेन्टर) समेत सञ्चालनमा ल्याइएको छ ।
आमाबाट बच्चामा हुने संक्रमण रोकथाम (पिएमटीसीटी) कार्यक्रमलाई सहयोग पुग्नेगरी देशका सम्पूर्ण प्रसुति केन्द्रहरुमा एचआईभी जाँच गर्ने गरी समुदायमा आधारित पिएमटीसीटी कार्यक्रम संचालनमा छ देशमा करीब १७५ केन्द्रहरुबाट एचआईभी परामर्श तथा परीक्षण सेवा प्रदान भइरहेको छ ।  नेपालमा एचआईभी एड्स सम्बन्धी कार्यक्रम संचालन सरोकारवाला र साझेदारहरुको समन्वयमा संचालित छ ।

बिद्यमान चुनौतीहरु र तिनको संबोधन

संक्रमित भई सकेका तर परिक्षणमा नआएका व्यक्तिहरुको एचआईभी संक्रमणको अवस्था थाहा पाउनु, तिनीहरुबाट अन्य व्यक्तिमा एचआईभी संक्रमण हुनबाट रोक्नु र संक्रमित भइसकेकाहरुलाई उपचार, हेरचाह तथा सहयोग कार्यक्रममा पहुंच बढाउने ठुलो चुनौति रहेको छ ।
संक्रमित गर्भवती आमाको समयमा नै पहिचान गरी आमाबाट जन्मिने बच्चामा एचआईभी संक्रमण निवारण गर्ने ठुलो चुनौति रहेको छ ।
समुदायसगँ सहकार्य गर्दै “परीक्षण गर्ने, उपचार गर्ने र उपचारमा नियमितता गराउने” Test, Treat and Retain अभियानलाई प्राथमिकता दिएर तिव्रताका साथ सम्पन गर्नुपर्ने छ ।
एचआईभीे संक्रमित, प्रभावितहरुप्रतिको हेय भाव तथा भेदभाव कम गर्न आवश्यक कानुन, नीति, नियम बनाइ सोको कार्यान्वयन गर्नु अत्यावश्क छ ।
राष्ट्रिय एच्आईभी एड्स कार्यक्रमको लागि आवश्यक श्रोतको लागि विस्तारै वैदेशिक श्रोतभन्दा नेपाल सरकारको श्रोत नै वृद्घि गर्दै जान अत्यन्त जरुरी छ ।
नेपाल सरकारले सन् २०२० सम्मको लागि एड्स नियन्त्रणको तिव्रतर लक्ष्य ९०ः९०ः९० मा समर्थन जनाएको छ । सो लक्ष्य प्राप्तिका लागि एचआइभी रोकथाम, हेरचाह, सहयोग तथा उपचार सम्बन्धी कार्यक्रमलाई तिव्र्रता दिन सबै तहको राजनितिक प्रतिवद्घता आवश्यक छ ।