हिन्दू नारीहरुको हरितालिका तीज आउन अझै केहि साता मात्र बाँकी रहदा जताततै तीजको चर्चा सुरु हुन थालेको छ । हुनत हाम्रो समाजमा साउने सक्रान्तिबाटै तीजका गीतका स्वर र मादलको धुन गाउँ–घरमा गुञ्जन सुरु हुन्छ नै । हिन्दू नारीहरु साउनमा शिवजीको व्रत बस्दै हातको नाडीभरी हरिया रङ्गका चुरा र मेहेन्दी लगाउदै तीज नजिकिएको संकेत गर्दछन् । वर्षा ऋतुको आगमनसंगै उनीहरु यस चाडको पर्खाईमा हुन्छन् । ‘तीज’ भन्ने वित्तिकै खास गरेर महिला वर्गको विषेश पर्व मानिन्छ ,जहाँ विवाह बन्धनमा बाँधिएका चेलिबेटी माईती घरमा आउने पराईको घरमा गएपछिको दुःखसुख हाँसो रोदन सबैको समिश्रितका साथमा वर्षभरीका अनुभव पोख्ने साट्ने, माईती घरमा दर खाई तीजको दिनमा आफ्नो पतिको दिर्घायूको कामना गरी व्रत बस्ने गर्दछन् । त्यसपछि सप्त ऋषिको पुजाआजा गरी यो पर्वलाई वर्षभरीका लागि अन्माउने चलन छ । हाम्रा अग्रज आमा, दिदीको अनुभवमा अहिले आएर तीजको अर्थ नै परिवर्तन भएको देखिन्छ । लगाउने बस्त्र , गरगहना, खानपिनको देखासिखीका रुपमा विषेश गरीमा र महत्व बोकेको महिलाहरुको तीज पर्व धनी–धनीविच हुने प्रतिस्पर्धामा विकृति बनाईदै छ ।
परिवर्तित समयको आडमा हामी हाम्रा चाड पर्व संस्कृतिलाई धनी र गरिबवीचको असमानताको खाडलको रुपमा स्थापित गर्नतर्फ जुटी रहेको पाउने गरेका छौं । तीज भनेको आफ्ना छिमेकीका दिदीवहिनी, आमा माइतीसंगै बसेर दुःख सुखका कुरा आदानप्रदान गरी दर खाई नाँच गान गरी मनाउने गरिन्छ । आजभोलि साउन महिनाले छोप्न पाउँदा नपाउँदै ‘बेला न कुबेला बजिनीको मेला’ भने झैं महिलाहरु कुनै स्थान विषेशमा जम्मा भई फजुल खर्च गरी वेमौसमी दरखाने गरेको पाईन्छ । यो प्रवृत्ति ग्रामिण क्षेत्र भन्दा पनि शहरी क्षेत्रमा धेरै छ ।
अलिक हुने खाने घरानका केहि महिला जम्मा भई पैसाको रवाफ देखाउन संस्कृति र पर्व मनाउनका लागि संभ्रान्त र हुनेखाने समुदायका लागि मात्र वेमौसमी पर्व मनाउने चलन बढेर गएको छ । यसले नेपाली संस्कृति र सभ्यताको खिल्ली उडाएको छ । जसले के प्रष्ट पार्छ भने चाड पर्व हुनेखाने र धनीका लागि मात्र हो । यो विकृतीले निरन्तरता पाउँदै जाने हो भने हाम्रो समाजमा गरिव र धनीविचको असमानताको खाडल अझै फराकिलो हुँदै जान्छ । रोग, भोक र गरीविले ग्रस्त हाम्रो जस्तो मुलुकमा खाद्य अभावका कारण मध्यपश्चिमका केही जिल्ला र गाविसका जनता कुपोषणबाट ग्रस्त हुनुपरेको छ । विभिन्न परिस्थितिले विकृतिका रुपमा फैलिरहेको वेमौसमी तीजको दर र खाद्य संकट निवारण गर्ने संघ संस्थालाई कुरीकुरी गर्दै गिज्याई रहेको छ ।
कुपोषणका कारण कयौं भेगका मान्छेका लागि के को तीजको दर केको फजुल खर्च जहाँ विहान खाए बेलुका के खाने भन्ने चिन्ताले सताउछ त्यहाका मानिसलाई यस्ता वेमौसमी पर्वको कागलाई बेल पाकेको जस्तै हुन्छ । नेपाली महिलाहरुको महान पर्व तीज हो । तर, यसको आडमा नेपाली समाजका दिदीवहिनीहरुमा गरगहना र पहिरनको भड्किलो प्रदर्शन गर्ने थलाको रुपमा विकसित हँुदै आएको छ ।
अव कुरा गरौं तीजका गीतका बारेमा । नेपाली गीत संगीतले आफ्नो क्षेत्र फराकिलो पारिरहेको यो बेलामा भड्किला तीजको गीतले आजभोली हरेक विद्युतीय माध्यममा वर्चस्व जमाई राखेका छन् । यस्तो समयमा गीत संगीतका सर्जक र अझ सञ्चार माध्यमले विषेश ख्याल गर्नुपर्ने खाँचो परेको छ । किनभने आम जनता माझ एकै साथ जाने गलत सुचनाले गलत विकृती नभित्रियोस् । ‘घरै रमाईलो कि माईतै रमाईलो म छोरी बाबाकी र्धौले घर माईतै रमाईलो’ ‘सुनिया धुने पानी मैले पाईन बरिलै झरे मत दोभान’ जस्ता चेलिबेटीका मर्म स्पर्सी गीत तपाई हामिलाई आज भोलि सायदै याद होला र यस्ता गीत तीजमा बिरलै इलेक्ट्रोनिक सञ्चार माध्यममा आउने गरेको छ । विस्तारै यस्ता चेलिवेटिका सुख दुःख, सानै उमेरमा विवाह गरिदिदा के कस्ता समस्या आई पर्छन जस्ता मनोभावना र सन्देश समेटिएका तीजका गीत हराउँदै गएका छन् । यी गीतहरुले महिला तथा किशोरीहरुको मनोभावना तथा उनीहरुलाई आफ्नो स्वास्थ्यको बारेमा अरुलाई जानकारी दिनको लागि पनि उनीहरु आफ्ना अभिव्यक्तिलाई घरपरिवारमा प्रकट गर्न नसकेको अवस्थामा तीजको दिनलाई पर्खेर गीत मार्फत अभिव्यक्त गर्ने चलन थियो । विडम्बना त्यो चलन आजभोली छैन । आजभोलि सांगीतिक बजारमा जति पनि तीजका गीत निस्किएका छन् ती सबैमा खर्चिलो भड्किलो पाराको विकृतिको गन्ध पाईन्छ । ‘डिस्कोमा तीज, पोईल जान पाम, भनेको मान्ने भा विहे नगर भाइ हो, झन माथि सा¥यो झन तल झर्छ हाई मेरो फरिया’ जस्ता गीतले चेलीको मर्मलाई नसमेटे पनि यी गीतले कुनै सन्देश वा नेपाली संस्कृतिको संरक्षण पनि गर्न सकेको देखिदैन । तैपनि युवा पुस्ता यस्ता खालका गीतप्रति आकषर््िात बन्दै गएका छन् ।
समाजलाई सकारात्मक सन्देश दिने खालका तीजका गीत सांगीतिक बजारमा न्युन संख्यामा आउने गरेको छ । तीजमा आमा, दिदी,वहिनी जम्मा भई मादल बजाई नाच्ने गीत गाउने गरिन्छ तर, अहिले आएर गीतमा पुरुष र महिलाको दोहारी चल्ने गरेको छ । गीत संगीत भनेको मनोञ्जनसंगसंगै आम जनमानसमा सूचना, सन्देश र जानकारी प्रदान गर्ने खालको हुनुपर्छ । भड्किलो पाराले तीज गीतका नाममा दोहोरी चल्ने विकृति रोक्न सर्जकहरु पनि आफ्नो सृजनामा आफ्नोपन राख्न सचेत हुनु जरुरी छ । हाम्रो कला संस्कृतिको संरक्षण र संवद्र्धन हुने खालका गीत संगीतको सृजना गरी समसामयिक बनाउनु जरुरी देखिन्छ । परिवर्तित समयसंगै समाजमा व्याप्त कुरिती कुसंस्कृति र विकृतिलाई केहि परिवर्तन गरेको खण्डमा तपाई हामी २१ औ शताव्दीका आधुनिक जमानाका मान्छे ठहरिउला कला संस्कृतीमा समयसंगै नौलोपन त्यो पनि सकारात्मक तरिकाले नकि विश्वमान चित्रमा कला संस्कृतीको स्वरुप र शैलि नै विग्रने गरी ।
यो त तीजको प्रसंगमा उठेका कुरा भए यी र यस्तै अनेकौ चाडपर्व, धर्म, कला, संस्कृति र रीतिरिवाजमा विकृती मौलाउन नदिन हामी स्वयं सचेत हुनु पर्छ । आउँदै गरेको महिला केन्द्रित पर्व तीजको सम्पूर्ण नेपाली दिदीवहिनीलाई आफुसंग जे छ त्यसैमा खुशी भई पर्व मनाऔं तीजको हार्दिक शुभकामना ।