नेपालगञ्ज : नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका वडानं. ८ एमपी स्कुलरोडकी १२ बर्षिय सनम कसगर विहानै सदरलाइनमा माटाका भाँडाहरु बेच्न आउछिन् । उनी जान्ने भएदेखि अहिलेसम्म उनको दैनिकी यसरी नै वितिरहेको छ । घर नजिकै रहको मदरसा आइसा तुल वनातमा कक्षा ५ मा पढ्दै गरेकी उनले माटाका भाँडा बेचेरै आफ्नो विद्यालयको खर्च चलाउने गरेकी छन् ।
आमा रजिया र बुबा पप्पु कसगरले बनाएका माटाका भाँडा बेचेर नै उनि लगायत उनका ६ जना दाजुभाई र आमाबुवाको गुजारा चलेको छ । ‘दिनको २ सय जति भाँडा त आमा बुवा मिलेर बनाउनु हुन्छ । अनि त्यसलाई भट्टीमा पकाइसकेपछि दिदि र म मिलेर बेच्छौ । दिनमा ५/६ सय रुपैंया जति त कमाईहालिन्छ । पढाइ–लेखाइको खर्च पनि यसैबाट आउछ । हामिले तरकारी समेत भाँडा बेचेर नै किन्ने गरेका छौ’–उनले भनिन् ।
माटोका भाँडाकुँडा, खुत्रुके, दियो, साना ठुला कलशहरु, लाख बत्तिमा प्रयोग हुने आरी, गाग्री र गमला आदि बनाउनु कसगर समुदायको पुख्र्यौली पेशा हो । सोही समुदायका कमालुद्धिन कसगरले ७–८ वर्षदेखि नै माटोसँग खेल्न सिकेका थिए । ३९ बर्षिय कमालुद्धिनले माटोमा आफ्नो सीप प्रयोग गरेर यसैलाई जीवनयापनको माध्यम बनाए । यो उनको दैनिकी हो ।
उनि आफ्नो बाल्यकाल सम्झन्छन्–‘स्कुलबाट सिधै भाँडा बेच्ने ठाँउमा आउँथे । त्यतिखेर यहाँ माटाका भाँडाको बजार नै थियो । तर, २/३ बर्ष अघि नगरपालिकाले बजार व्यवस्थित गर्ने भन्दै ३०/३५ बर्ष पुरानो माटाका भाँडाको बजार नै हटायो । अहिले फुटपाथमा बेचिरहेका छौं ।’
उनले थपे–‘माटोको मूल्य उनीहरूलाई मात्र थाहा छ, जसले यसैबाट जीवन धानेका छन् । तर, कहिले प्रकृतिले वर्षाको रुप लिएर हामीहरुलाई दुख दिन्छ त कहिले सरकारले विभिन्न नीति नियम बनाएर थकाउछ ।’
माटाका भाँडाको व्यापार रहर हो की बाध्यता हो भन्ने यसै समुदायकी १३ बर्षिया सेरम कसगरले बुझकी छैनन् । उनलाई यत्ति थाहा छ की यो उनीहरूकी आमाले सिकाएको काम हो जसले उनिहरुको दैनिकी धानेको छ । सेरमका बाबु रातदिन रक्सी बाहेक अरु केहि थाहा नपाउने भएपछि उनकी आमा सफियाले बनाएका भाँडा बेचेर उनको ७ जनाको पालिएको छ ।
माटोमा भुलेकी सफियाले सानै छँदा आमाबुबाबाट सीप सिक्ने मौका पाइन् । ‘यो काममा धेरै मेहनत छ । माटो बिना हाम्रो घर चल्दैन’–उनले भनिन् । ‘कच्चा पदार्थ (माटो) सहज उपलब्ध हुन नसक्दा हामीलाई धेरै गाह्रो भएको छ । पहिले सित्तैमा पाइने माटोको अहिले एक ट्याक्टर बराबरको कम्तीमा ५÷६ हजार पर्छ । भाँडा बनाउन आवश्यक माटो पाउन गाह्रो छ । जस्तो पायो त्यस्तो माटोले भाँडा बन्दैन । भाँडा बनाउनका लागि चिल्लो र चिम्ट्याइलो माटो आवश्यक पर्छ । अहिले हामिले डुडुवाबाट माटो ल्याइरहेका छौं’–उनले आफ्नो दुखेसो पोखिन् ।
‘एउटा दियोमा हामि २ रुपैंया नाफा खान्छौं भने ठुलो गाग्रीमा २० रुपैंया नाफा खान्छौ’–उनले आफ्नो व्यापार बारे बुझाउदै भनिन् । कसगर समुदायका सफिया, सनम र समादुद्धिन जस्ता धेरैले आफ्नो जीवन माटोमै सुरु गरे यसैलाई आफ्नो जीवनयापनको आधार बनाएका छन् । उनीहरुको पेशालाई संरक्षण गर्दै उत्पादन बेच्ने ठाँउको समेत स्थानीय सरकारले व्यवस्थापन गर्न आवश्यक छ ।
