सदरलाइन /रुद्र सुवेदी , सपना विष्ट 
२५ जेठ, नेपालगन्ज : पूर्वी नेपालको तराईका १२ जिल्लामा मात्र प्रकोपको रुपमा देखा पर्ने कालाज्वर (लेस्मोसिया डेनोमेनी ) बाताबरणमा आएकोे परिवर्तनको कारण मध्य तथा सुदूरका पहाडी र हिमाली जिल्लामा स्वरुप परिवर्तन गरी देखिन थालेपछि सो क्षेत्रका विज्ञहरुलाई चिन्तित बनाएको छ ।
सरकारले सन २०२० सम्म कालाज्वर ( लेस्मोसिया डेनोमेनी ) उन्मुलन गर्ने तयारी गर्दै गरेको बेलामा अपेक्षा नै नभएको स्थानमा यसका विरामी भेटीनु र एक डोज थेरापी लिदा निको हुनुपर्ने विरामी पुनः दोहरिएर आउन थालेपछि यो रोग उन्मुलनको क्षेत्रमा लागेका विज्ञहरुलाई चुनौती थपेको हो ।
कालाज्वर पूर्बी तराईका १२ जिल्ला, भारतको उत्तरप्रदेश, बिहार र बंगडादेशमा मात्र देखिने यो रोग यतिवेला हिमाली तथा पहाडी जिल्लाहरुमा समेत पाईन थालेपछि उपचारमा संलग्न चिकित्सकहरु समेत अन्यौलमा परेको भेरी अञ्चल अस्पताल नेपालगन्जका सिनियर कन्सल्टेन्ट फिजिसिएन डा. राजन पाण्डेले जानकारी दिए ।
उनले सेन्डफ्लाई नामक भुसुनाको टोकाईबाट सर्ने कालाज्वर मानिसलाई लगातार ज्वरो आउने, फियो सुनिने, छाला कालो हुने, दिशा कालो हुने समयमा उपचार नगरे न्यूमोनिया, क्षयरोग तथा अत्यधिक रक्तश्राव भएर विरामीको ज्यानजाने जानकारी दिए ।
उनले भने–‘ कालाज्वर ( लेस्मोसिया डेनोमेनी ) हिजोका दिनमा गर्मी ठाँउमा मात्र पाईने भन्दै त्यसै अनुसार उपचार गरिदै आईएको थियो भने आज अवस्था र रोगको जीवाणुमा पनि पविर्तन देखिएको छ ।’ उनले पाहाडी ठाँउका विरामीमा देखिएको कालाज्वरका विरामीको जीवाणुलाई ‘लेस्मोनिया यत्ति’ उपनाम दिएको बताए ।
उनले तराईमा हुने र पहाडमा हुने कालाज्वारको विरामीको उपचार नै फरक तरिकाबाट गरिनु पर्ने आवस्था आएको हो कि भन्ने आशंका उब्जिएको बताए ।
उनले पाहाडमा पाईने ‘लेस्मोनिया यत्ति’ नामक जिवाणुले मानिसलाई मात्र प्रभावित गरेको छ वा पशुलाई पनि प्रभावमा पारेको छ त्यसको अनुसंधान हुन आवश्यक भएको औल्याउदै सन २०२० सम्म नेपाल, भारत र बंगलादेशबाट कालाज्वार उन्मुलन गर्नेगरी तीब्र गतिमा काम भईरहेको अवस्थामा कालाज्वरको विरामी नै छैन भनेको ठाँउबाट विरामी रिर्पोटिङ्गमा आउनुले कालाज्वर उन्मुलनको लागि क्षेत्रीय स्तरमा गरिएको सबै प्रयासलाई चुनौती थपिएको बताए ।
उनले भने–‘नेपाल र भारतको त्यस्ता स्थान जाँहा कालाज्वरको अपेक्षा नै गरिएको छैन त्यहाँबाट विरामी उपचारको लागि आउन थालेपछि तराईमा पाईने जस्तो कालाज्वर ‘लेस्मोसिया डेनोमेनी’ नभई पहाडमा पाईने ‘लेस्मोसिया यत्ति’ नामक जिवाणु भएको प्रमाणित भइसकेको ‘ईफेक्स जेनेटिक्स एण्ड ईभलुसन’ नामक जर्नलमा प्रकाशित भएको छ । नेपालको हकमा पूर्वी पाहाडमा मात्र अनुसंधान गरी पुष्टि भएको तर पश्चिम पाहाडमा भने अनुसंधान भएको छैन ।’
उनले पछिल्लो दिनहरुमा नेपालको बाजुरा, डोल्पा, बैतडि, हुम्ला, दार्चुला, रोल्पा जस्ता पाहाडि जिल्लाहरु र भारतको पनि कुमाउ अल्मोडा, उत्तराखण्ड जस्ता ठाँउमा कालाज्वर भेटिएको बताए । उनले भने–‘सुरुमा तराईको कालाज्वर पाहाडमा गयो होला भन्ने सोचियो तर, केश हेर्दै जाँदा उनीहरु कहिल्यै पनि ट्राभल नगरेको पाईयो । त्यो ठाँउमा कालाज्वरको भेक्टर रहेको पनि प्रमाणित भयो तर, यो मानिसमा मात्रै सक्रिय छ वा पशुमा पनि छ । अनुसंधान नभएकोले यसले चुनौती थपिएको छ ।’
डा.पाण्डेले आफुले २०७२ सालदेखि कालाज्वारका विरामीको बारेमा अध्ययन गर्दै तथ्याङ्क संकलन गर्दै आएको जानकारी दिए । उनले दिएको जानकारी अनुसार अहिलेसम्म ५७ जना विरामी भेटिएको र यी मध्ये करिव १५ प्रतिशत विरामी पुनः दोहरिएर उपचारको लागि भेरी अञ्चल अस्पतालमा आएका छन् । उनले बर्दिया १४, बाँके ११, सुर्खेत १०, दैलेख ३, कालिकोट २, दाङ्ग २, बाजुरा ३, कैलाली २, कञ्चनपुर १, सल्यान ४, रोल्पा १, हुम्ला १, दार्चुला १ जना विरामीले भेरी अञ्चल अस्पतालबाट उपचार गराएको बताए ।
उनले नेपालगन्जको भेरी अञ्चल अस्पतालमा उपचारमा आउने विरामीलाई ‘के–३९’ किटले जाँच गरी नतिजा पोजेटिभ आएमा कालाज्वारको सिंगलडोज थेरापी ‘लाईपोजोमल एम्फोटोरेशिल–बि’ दिने गएिको बताए । यो उपचार प्रविधि अत्यन्तै महंगो उपचार भएको र यसको मूल्य एक डोजको मात्र करिव २ लाख पर्ने उनले जानकारी दिए । उनले भरपर्दो भनिएको यो थेरापी दिदा पनि विरामी पुनः रोग बल्झिएर आउन थालेपछि सबै क्षेत्रमा अनुसंधान बढाउनु पर्ने देखिएको कुरामा जोड दिए ।
यसअघि कालाज्वारका विरामीलाई नियमित‘सोडियमस्टिल्बो ग्लूकोनेट’ नामक सुई दिएको एकपटक हिपमा लगाउने वा क्याप्सुल ‘मिल्टेकफोसिन’ दिनमा २ वटा नियमित १ महिनासम्म खानु पर्दथ्यो साईड ईफेक्ट हुने त्यतिकै खतरा भएकोले सिंगल डोजथेरापीले विरामीलाई निको हुनको लागि ठूलो मद्दत पुग्ने देखिएको उनको दावी छ ।
बारबर्दिया–४ पद्नाहका १८ वर्षिय रबी थारु भारतको उत्तराखण्डको रावतगाउमा घरेलु कामदारको रुपमा ६ महिना विताए उनले त्यहाँ गाई भैसीलाई घाँस काट्ने, र गोठको सरसफाईमा व्यस्त हुँदै गर्दा एक्कासी ज्वरो आयो त्यही उपचार गर्दा पनि सञ्चो नभएपछि उनी घर फर्केर जाँच गराउदा उनलाई कालाज्वार भएको पुष्टि भयो । गतवर्ष पनि भेरी अञ्चल अस्पताल मै उपचार गराएर फिर्ता भएका थारु फेरी दोहरीएर उनी अस्पताल आएको बताए ।
यसैबीच नेपालगन्ज मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पतालका असिस्टेन्ट प्रोफेसर तथा मेडिकल ल्याब डिपार्टमेन्ट प्रमुख डा.प्रज्ञा गौतमले पछिल्लो समयमा पहाडि जिल्लाका विरामीहरुमा अपेक्षा नै नगरिएका रोगका जीवाणुहरु मेडिकल ल्याव परिक्षणको क्रममा आफुले भेटेको बताईन । उनले भनिन–‘विभिन्न रोगको उपचारका लागि मेडिकल कलेजमा आउने विरामीको सेमपल जाँच गर्दा कालाज्वारका विरामी भेटिने गरेका छन् । जुन अधिकांश पहाडि क्षेत्रका बढी छन् ।’
बाताबरण परिवर्तनको प्रभाव : तराईको कालाज्वर ‘लेस्मोसिया डेनोमेनी’ पाहाडमा पुगेर ‘लेस्मोसिया यत्ति’ भयो
२५ जेष्ठ २०७५, शुक्रबार १५:११
