सदरलाइन / रुद्र सुवेदी, सुनिता बर्मा 
२४ चैत, नेपालगन्ज : पढाईसंगै पुर्खेउली पेसा सिक्नको लागि बालकालिकाहरु त्यत्तिनै मात्रामा सक्रिय छन् । बाँके नेपालगन्ज–२३ हिरिमिनीयाका ११ वर्षिय मंगल सोनार सनराइज इग्लिस मिडियम भाटनपुर कक्षामा १ मा पढ्छन् । उनी सधै स्कुल जान्छन् र बिदाको दिन बुवासँग चाँदीको गरगहना बनाउन सिक्दछन् । सुनचाँदीको गहना बनाउने उनको पुर्खेउली पेसा हो ।
नेपालगन्ज–११ मा बस्दै आएका ११ वर्षिय निरज साहु नेपालगन्ज–८ एमपी स्कुलरोडमा रहेको लिटिल अस्कोट इग्लिस मिडियम स्कुलमा पढ्छन् । कक्षा ५ मा अध्ययरत निरज २ वर्षदेखि पढाइसँगै नेपालगन्ज–११ मा रहेको त्रिशा इलेक्ट्रोनिक्समा इलेक्ट्रोनिक्सको काम पनि सिकी रहेका छन् । उनी बिहान स्कुल पढ्न जान्छन् र पढेर फर्केपछि साँझको समयमा इलेक्ट्रोनिक्सको काम सिक्छन् ।
नेपालगन्ज–१८ जयसपुरका १३ वर्षिय रहिस अन्सारी १ वर्षदेखि दाराज बनाउन (फर्निचरको) सिकि रहेका छन् । अर्थिक अभावका कारण उनी जैसपुरमा रहेको सरकारी स्कुलमा कक्षा ७ मा अध्ययनरत रहेका उनी बिहान ५ बजे नेपालगन्जको चौलिक्कामा रहेको मदरसामा उर्दु पढ्न पनि जान्छन् । रहिस स्कुल विदा भएको दिन र स्कुल छुट्टी भएपछि नेपालगन्ज रहेको एक फर्निचर कारखानामा फर्निचर बनाउने काम सिक्न आउछन् ।
माथिका सोनार, साहु र अन्सारी त प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन । उनीहरु जस्ता बालबालिकाहरु पढाईसंगै घरखर्च र पुर्खेउली पेसा सिक्नको लागि काम गर्दै आएका छन् । यो उनीहरुको बाध्यता संगै दैनिकि समेत हो ।
विद्यालय जाादै गरेको छोरालाई यति सानो उमेरमा किन चाँदीको गरगहना बनाउन सिकाउन थालेको भन्दा उनका पिता नेपालगन्ज–११ मा चाँदीको गरगहना बनाउँदै आएका कारिगर सन्तोषकुमार सोनार भन्छन्–‘हाम्रो टोलका धेरै युवाहरु पढेका छन् । तर, जागिर नपाएर हैरान भएको देखेको छु । पुर्खेउली पेसा पनि सिक्ने पढाई पछि हातमा सिप भएपछि बेरोजगार पनि नहुने भएकोले छोरालाई विदाको दिनमा आफुसंगै ल्याउने गरेको छु ।’ उनले विद्यालय बाहेको समय आफुहरु घरमा नहुँदा बच्चाहरु कुलतमा फस्ने डरले पनि आफुसंगै काम सिकाउन ल्याउने गरेको दाबी गरे ।
नीरजका बुवा विनोद साहु खाना पकाउने कारिगर हुन्, कमजोर आर्थिक अवस्थाको भए पनि उनी मिहेनत गरेर आफ्ना बच्चाहरुलाई राम्रो स्कुलमा पढाई रहेका छन् । एक्लो विनोदको कमाईले मात्र घरखर्च नचल्ने भएपछि उनले छोरालाई आफ्नै चिनजानको त्रिशा इलेक्ट्रोनिक्सका संचालक विसम्भर नाथ लखेरको पसलमा काम सिक्न पठाएका छन् ।
लखेरले भने–‘विनोदले २ वर्ष अगाडि आएर मेरो छोरालाई काम सिकाइदिनुस भनेर विन्ती गरे चिनेजानेको मन्छेले आएर आग्रह गरेपछि मैले पनि उसको पढाईलाई असर नपर्ने गरी राखेको हुँ । विद्यालय समयमा विद्यालय जान्छ अरु वेला पसलमा आएर सानोतिनो विग्रेर आएको सामान मर्मत गर्न सिक्छ ।’ उनले बेरोजगारीका कारण धेरै केटाकेटीहरु जागिर नपाएर दुखि छन् बिदेश जान्छन्, दुख पाउछन् त्यो देखेर पनि पढाई सँगै सीप भएको काम पनि सिकाउन खोज्ने अभिभावक धेरै भएकोे उनले बताए ।
रहिसका बुवा सरिफ अन्सारी दैनिक ज्यालादारीको काम गर्छन् । पाँच भाईबहिनी भएका रहिसले भने–‘बुवाको आम्दानीले मात्र गुजारा नचल्ने भएपछि काम सिक्दै पढ्दै गरेको छु । समय निकाल्न गाह्रो त हुन्छ तै पनि जसो तसो गरेकै छु ।’ उनले पढाई मात्र भएर नहुने भएकोले पनि गुजारा चलाउनको लागि फर्निचर पसलमा काम सिक्दै आएको बताउदै भने–‘ठूलो भएर जागिर पाए भने आफ्नो बुवाआमालाई धेरै खुसी दिन्छु, पाएनभने यही दराज बनाउने सिप सिकेर कुशल कारिगर व्यापारी बनेर बुवाआमाको बुढेसकालको सहारा बन्छु ।’
नेपालको कानुनमा बालश्रम गैरकानुनी कार्य हो थाहा हुँदाहुँदै पनि बच्चाहरुको भविष्य सुखमय बितोस भनेर गरिब बुवाआमाहरुले आफ्नो बच्चाहरुलाई पढाईसँगै विभिन्न व्यापारसँग सम्बन्धित सीप सिक्न पठाइ रहेका छन् । यो उनीहरुको बाध्यता पनि हो ।
यसैबीच नेपालगन्ज उप–महानगरका समाजिक विकास अधिकृत कृष्णप्रसाद जोशीले नेपालगन्ज उप–महानगरमा काम सिकेर विद्यालय जाने बालबालिकाको तथ्याङ्ग संकलन कै अवस्थामा रहेको बताए । उनले बालबालिकालाई यो या त्यो बाहानमा काममा लगाउन कानूनले नै बर्जित गरेको बताउदै त्यस्ता वालबालिकालाई विद्यालय पठाउने सर्तमा ती यो वर्ष सय जना बालबालिकाको अभिभावकलाई २३ हजार बारबरको लजिस्टिक सर्पोट गर्ने नीति रहेको जानकारी दिए । नेपलगन्जमा करिव १ हजार बालश्रमिक रहेको हुनसक्ने अनुमान रहेको बताए ।
