रुद्र सुवेदी/सदरलाइन, 
२२ कात्तिक, (गढी) सुर्खेत : खानेपानीको अभावको कारण झण्डै मानव बस्ती बिहीन अवस्थामा पुगेको सुर्खेतको पूरानो सदरमुकाम गढी यतिबेला सबैको सबैको आकर्षणको केन्द्र बन्न थालेको छ । प्राकृतिक मनोरम दृष्यसंगै गढीका घरघरमा खानेपानीको धारा पुगेपछि आकर्षणको केन्द्र बनेको हो ।
सुर्खेत जिल्ला कै सदरमुकाम रहेको गढी खानेपानीको अभावका कारण सहजता खोज्दै बिरेन्द्रनगर सारिएपछि करिव–करिव गढी मानव बस्ती बिहीन अवस्थामा पुगेको स्थानीय ७० वर्षिय दयासिंह रोकायले बताए । २०२३ सालसम्म सुर्खेतको सदरमुकाम रहेको गढी खानेपानीको अभावको कारण बीरेन्द्रनगर सरेपछि बिस्तारै गढीमा रहेका मानव बस्ती रित्तिदै गएको भएपनि अहिले भने सबैको आकर्षणको केन्द्र बनेको छ ।
उनले भने–‘तत्कालिन राजा वीरेन्द्रले २०३४ सालमा सुर्खेत आउदा एउटा सपना बाँडे, अग्लो डाँडामा रहेको गढीका लेखगाउ र गोटी काँडामा रहेको बस्तिका धारामा पानी पु¥याउने राजा वीरेन्द्रले मात्र होईन, खानेपानीको आश्वासन बाँडेर धेरै नेताले चुनाव पनि जिते । तर कसैले पानी खसाल्न सकेनन्, खानेपानीकै अभावमा अन्ततः गढीबाट जिल्लाको सदरमुकाम वीरेन्द्रनगर सारियो मानव बस्ती नै नभएको झै उजाड बन्दै गयो ।’
राजादेखि नेतासम्मको आश्वासन कुरे पनि स्थानीयले वर्षौंदेखि आकासकै पानीले गुजरा चलाउनुपर्ने बाध्यता रहेको अवस्थामा बितेको एक वर्ष यता भने गाउका घरघरमा खानेपानीको धारा पुगेको छ त्यसैले पनि आजकल गढीको मुहार फेरीदै आएको छ । पहिला गाउँ नजिकै रहेका पानीका मुहान सुक्दै गएर एक गाग्रो पानी लिनको लागि एकदिन नै खेर फाल्ने अवस्था रहेको थियो ।
उनले पानीको अभाव बारे आफ्ना विगत सम्झदै यसरी बृतान्त सुनाए ‘अग्लो डाँडामा वस्ति, नजिकै पानीको मुहान नहुँदा गढी र लेखगाउँका बासिन्दाले घण्टौं लगाएर गाग्रीमा पानी बोकेर प्राण धाने । प्राण धान्न अत्यावश्यक पर्ने पानी नहुँदा आकासकै पानीबाट गुजरा चल्यो । वर्षौंसम्म पनि गाउँमा पानीको सुविधा नभएपछि अधिकांश परिवारले थाकथलो नै छोडे । वर्षौंसम्म खानेपानी नपाएपछि स्थानीयले गाउँमा पानी आउला भन्ने आश नै मारे । कसैले गाउँमा पानी ल्याउँछु भन्दा पनि पत्याएनन् । तर अहिले भने हामीलाई स्वर्ग जस्तै भएको छ ।’
नजिकै रहेकी उमेरले ६० वर्ष नाघेकी लेखागाउँ निवासी बिनिसरा लामिछानेले झिसमिसेमै डोकोमा गाग्री राखेर पानीको खोजीमा दौड्नुपर्ने बाध्यता टरेको बताईन । उनले भनिन–‘दिनभरी घरधन्दा ग¥यो रातभरी खाने पानी खोज्दै मुहान धाउनुु पर्ने । पानीको मुहानमा पनि घण्टौ कुर्नु पर्ने अनि कतिबेला सुत्ने समय नै हुँदैनथ्यो । अब भने ती दिन गए घर–घरमै खानेपानीको धारा पुगेको छ ।’
उनले तत्कालिन राजा वीरेन्द्रले आफ्नो जिल्ला भ्रमणको बेलामा बाँडेको सपना ३५ वर्षपछि आफ्ने घरमा रहेको धारामा पानी झरेको बताईन । जन्मेदेखि घर नजिकै धारा र पानी नदेखेकी बिनिसरा जब आफ्नै धारामा पानी आयो, तब उनका आँखाबाट हर्षका आँशु खसेको बताउदै भनिन–‘मैले गाउँमा पानी आउला भन्ने सोचेकी पनि थिईन, बाँचेपछि सबै देखिँदो रहेछ ।’आफ्नै घरमा जडान गरेको धारामा पानी आएपछि बिनिसराले भनिन्,‘हेर्दाहेर्दै मेरो धारामा अमृतजल आयो, अब छोरानातीले सुख पाउने भए । यो बुढेशकालमा एक घण्टा उकालोमा गाग्रीमा पानी बोक्नुपर्ने समस्या ट¥यो, अब आकाशको पानी खाएर रोगी हुने दिन गए ।’
सुर्खेतको पर्यटकिय क्षेत्रको रुपमा रहेको नगरकोट भनेर चिचिने पर्यटकीय स्थल गढीमा गाउदेखि १२ किलोमिटर टाढा रहेको चन्दने खानेपानी आयोजनाको मुहानबाट ल्याएइको र लेखगाउँमा लिफ्टिङ्गबाट खानेपानी पुगेपछि वर्षौंदेखि खानेपानीको समस्या झेल्दै आएका स्थानीय बासिन्दा हर्षित बनेका हुन् ।
स्थानीय बासिन्दाले लिफ्टिङ्गमार्फत गाउँमा पानी खसालेपछि स्थानीयको घरघरमा पानीको सुविधा उपलब्ध भएको छ । युएनडीपीले एकीकृत जलबायु जोखि व्यवस्थापन कार्यक्रम अन्तरगत करिब ४० लाख र स्थानीयको सोही बराबरको जनश्रमदानबाट गाउँमा पानी ल्याउन संभव भएको हो ।
गाउँमा पानी आउला भन्ने कल्पना नै नगरेका स्थानीय जब अहिले धारामा पानी आउन थाल्यो, तब दंग परेको लेखगाउ नागरिक मञ्चकी संयोजक सुनिता लामिछानेले बताईन । उनले भनिन–‘ वर्षौपछि गाउँमा खानेपानी उपलब्ध भएपछि स्थानीय बासिन्दाले नाचगान नै गरेर खुशीयाली मनाए । एक गाग्री पानी लिन जानको लागि छुट्टयाउनु पर्ने समय र दुख पनि नहुने भयो ।’ लेखगाउँमा पनि चारसय ५० मिटर तलबाट लिफ्टिङ्ग गरेर गाउँमा पानी खसालिएको छ । उक्त आयोजनाबाट ४८ वटा धारामा पानी आउन थालेको हो । एक वर्ष लगाएर अग्लो डाँडामा रहेका गढी र लेखगाउँ गाविसमा पानी खसालिएको हो ।
गढीमा करिब दुई सय ५० घरधुरीको धारामा पानी आएको छ । स्थानीय ५५ वर्षिय हर्कबहादुर दर्लामीले भने,‘केटाकेटी र महिलाहरुलाई त हैरानै हुन्थ्यो, विहानै उठेर पानी खोज्न जान्थे । पानीको जोहो गर्दैमा दिन वित्थ्यो, अब अस्पताल र स्कुलमा पनि पर्याप्त पानी हुने भयो ।’ पर्यटकीय स्थल भएका कारण पर्यटकहरुको आगमन हुने तर पानीको समस्याले गर्दा समस्या हुने गरेको उनले सुनाए । गाउँमा पानी खसेपछि अब पर्यटन व्यवसाय फस्टाउने र तरकारीमा सिचाइँको सुविधा पनि भएको भन्दै उनले खुशी व्यक्त गरे । यसअघि स्थानीय बासिन्दाहरु विहान सबेरै उठेर पानीको लागि एक घण्टाको पैदल दुरीमा रहेको मुहानमा पानी लिन जाने गर्दथे ।
युएनडिपी एकीकृत जलबायु जन्य जोखिम व्यवस्थापन कार्यक्रमका बरिष्ठ आयोजना अधिकृत दिपक केसीले युएनडिपीको सानो सहयोग स्थानीयको अथक परीश्रमबाट दुबै खानेपानी योजना सफल भएको बताए । उनले भने–‘ सबैको सहयोगका कारण दुबै योजना निर्धारित समयमै सम्पन्न भएका छन् ।’
